De kunst van het loslaten
Door Albert Kok
Wethouder financiën gemeente Lelystad

Vrijdag 22 oktober 2004 kopte de website “Lelystad voor wie verder kijkt”:  “Albert Kok en Flevolandse burgemeesters en wethouders demonstreren”. Nu is demonstreren voor mij niet een alledaagse bezigheid, ik ben nu 52 jaar en ik heb één keer gedemonstreerd; enkele jaren geleden op het Binnenhof tegen de euthanasie-wetgeving. Op deze vrijdag was ik aanwezig op een vergadering, niet een echte demonstratie, maar de eerlijkheid gebiedt te zeggen dat de bijeenkomst wel heel bijzonder was, in een circustent op het Malieveld in Den Haag. De Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) die de vergadering organiseerde had dat natuurlijk van tevoren heel bewust zo bedacht; het protestkarakter van de samenkomst werd hierdoor duidelijk. De vergadering was een groot succes met als centrale motto: zo kan het niet langer! 

Waarom?
Wat is er aan de hand en waarom was ik (namens het college van Lelystad) daar als ChristenUnie-politicus aanwezig? Zo op het oog waren er enkele onderwerpen (de financiële verhoudingen tussen Rijk en gemeenten en de gekozen burgemeester) aan de orde waarover je verschillend kunt denken, maar ik denk dat de oorzaak van de onrust veel dieper ligt, nl. de centralisatie-gedachte die het huidige kabinet blijkbaar (op grond van haar daden, met de mond zegt ze meestal iets anders) aanhangt. Nu is Nederland een zg. decentrale eenheidsstaat, dat wil zeggen dat we de Rijksoverheid hebben, maar ook provincies en gemeenten met hun eigen bevoegdheid en zelfstandigheid . Dat is bewust zo geregeld, veel zaken kunnen veel beter plaatselijk worden geregeld dan vanuit ministeries. In de woorden van burgemeester Guusje ter Horst van Nijmegen: “Mensen voelen zich eerst inwoner van een stad, dan pas van een land”. In elk land zijn de taken tussen de landsregering en de regionale en lokale overheden anders verdeeld , Frankrijk heeft bijvoorbeeld nog steeds een sterke centrale aansturing, een land als Groot Brittannië wordt net als ons een decentrale eenheidsstaten genoemd. Duitsland en de Verenigde Staten zijn federale staten. 

Decentralisatie
In een decentrale eenheidsstaat hebben plaatselijke overheden verantwoordelijkheden. Daarbij hoort dan wel bewegingsvrijheid en geld en daar ontbreekt het nu aan. De huidige kabinetsplannen m.b.t. politie en brandweer hebben centrale sturing als uitgangspunt . Aan de andere kant hebben gemeenten bijvoorbeeld nieuwe taken gekregen in het kader van de bijstand en het mensen weer terugbrengen naar werk (de nieuwe wet Werk en Bijstand). Ook staat op stapel de Wet Maatschappelijke Ondersteuning waarbij bijvoorbeeld het geven van huishoudelijke hulp voor gehandicapten en chronisch zieken een gemeentelijke taak wordt. Maar bij deze nieuwe taken worden onvoldoende financiële garanties aan gemeenten gegeven. Uiteindelijk gaat dit ten kosten van de burgers. Ook het eigen belastinggebied wordt door de gedeeltelijke afschaffing van de onroerend zaakbelasting (OZB) ingeperkt. Kort samengevat: Gemeenten moeten meer, maar mogen minder. 

Meer verantwoording bij gemeente
Afschaffing van de OZB klinkt leuk, maar is het niet. De lastenverlichting die er door ontstaat wordt tenietgedaan door lastenverzwaring van het Rijk. Het enige gevolg is dat de manouvreerruimte van de gemeente nog verder wordt beperkt. Ook zullen de minst draagkrachtigen de dupe zijn, immers zij betalen in Lelystad in het kader van het kwijtscheldingsbeleid nu ook al niet OZB. Ik zeg: heb vertrouwen in de lokale democratie die op plaatselijk niveau de afweging kan maken tussen bijvoorbeeld lastenverlichting of betere voorzieningen. Soms is er best iets aan te merken op het niveau van gemeenteraad of college, maar mijn stelling is dat door meer verantwoordelijkheid te leggen bij de lokale overheid, als er dus echt meer te kiezen valt, dat juist dan het niveau in de gemeente zal verbeteren. Kortom: Rijk, leer de kunst van het loslaten. (ik weet als ouder hoe moeilijk dat soms is). 

Heel gezellig
Mijn ervaringen? De tent was vol, de toespraak van voorzitter Deetman scherp en inspirerend, de vergadering (van links naar rechts) eensgezind, beter kon niet. De treinreis tenslotte heen (met collega Johanna Haanstra uit Almere) én terug (met wethouders Tineke Bij de Vaate en Jan Mulder uit de Noordoostpolder) was gezellig.